by Juni biedt een perfecte gelegenheid om de drie grootste sterrenbeelden aan de hemel te zien – Hydra, Maagd en Ursa Major – maar misschien moet je verder kijken dan standaard sterrenkaarten om de Grote Drie te vinden.
In de meer dan twee decennia waar ik over heb geschreven sterren en sterrenbeelden voor Space.com hebben lezers me af en toe gevraagd waarom de constellatiepatronen verschillen van vergelijkbaar ontworpen sterrenkaarten en niet gestandaardiseerd zijn. Er zijn twee hoofdredenen: mensen zien sterrenbeelden op verschillende manieren, en modern astronomie beschouwt sterrenbeelden niet als sterrenbeelden, maar als specifieke hemelgebieden.
Alle sterrenbeelden die in moderne sterrenatlassen worden getoond, zijn officieel goedgekeurd door de Internationale Astronomische Unie (IAU), en de officiële grenzen voor alle 88 sterrenbeelden werden in 1930 opgesteld. Voor die tijd waren geen twee atlassen het eens over de limieten, en veel verwarring resulteerde.
Verwant: Zie deze maand 5 planeten op één lijn komen aan de nachtelijke hemel in een zeldzame traktatie!
Om deze grenzen te zien, moeten we een sterrenatlas raadplegen. Standaard sterrenkaarten die de nachtelijke hemel voor een bepaalde tijd van de nacht laten zien en die alleen de belangrijkste sterren bevatten die met het blote oog zichtbaar zijn, geven geen nauwkeurig idee van de grootte van een sterrenbeeld. Een kaart van de Verenigde Staten, of zelfs een kaart van de staat New York, helpt je bijvoorbeeld niet om je weg te vinden in Manhattan; daarvoor heb je een gedetailleerde stratenkaart nodig. Evenzo zijn sterrenkaarten die zijn ontworpen om de posities van de sterrenbeelden voor een specifiek tijdstip van de nacht te tonen, alleen bedoeld om een overzicht te geven.
Kort nadat de duisternis op deze vroege juni-avonden valt, zullen de “Grote Drie” – dat wil zeggen de drie grootste sterrenbeelden aan onze hemel, Hydra (de Waterslang), Maagd (de Maagd) en Ursa Major (de Grote Beer) – worden in het volle zicht.
In totaal beslaat Hydra meer dan 100 graden van de hemel en het duurt bijna zeven uur om volledig zichtbaar te worden. Dit enorm lange wezen is niet alleen het langste sterrenbeeld, maar ook het grootste op basis van zijn oppervlakte in vierkante graden, volgens de officiële grenzen die zijn vastgesteld door de IAU. Hydra beslaat 1.304 vierkante graden, of ongeveer 3% van de hele lucht, wat niet verwonderlijk is gezien de lineaire omvang van dit beest.
Maar het is veel minder duidelijk dat Maagd is het op één na grootste sterrenbeeld, met een oppervlakte van 1294 vierkante graden, gevolgd door de Grote Beer, op 1280 vierkante graden.
Vandaar dat de eenmalige pittoreske patronen van mensen, dieren en objecten zijn geëvolueerd naar willekeurig gedefinieerde delen van de lucht. Laten we eens nader kijken naar deze drie grote patronen die momenteel onze late lenteavondhemel domineren.
1. Hydra (de waterslang)
De warmere avonden in juni inspireren velen van ons om meer tijd onder de hemel door te brengen, misschien om de kleinere en minder opvallende sterrenbeelden op te zoeken. Waarnemers in een gebied met een donkere lucht en een weids uitzicht naar het zuidelijke deel van de hemel zullen genieten van het volgen van de grote lengte van Hydra, ook wel de Waterslang of de Slang genoemd. De beelden dateren uit 1200 voor Christus en zijn mogelijk gerelateerd aan een belangrijker beest: de draak Tiamat uit het Eufraat-epos over de held Gilgamesj.
Sommigen zeggen echter ook dat Hydra de legendarische meerkoppige slang herdenkt die de machtige Hercules zoveel problemen bezorgde. Toch heeft onze hemelse Hydra maar één hoofd, in de buurt van de sikkel van Leeuw. Dat hoofd is een mooie kleine groep van vijf sterren die het zoeken waard is, ongeveer halverwege tussen de heldere sterren Regulus en Procyon. Vanaf daar, als de lucht helder en donker is, kun je de resterende schrale stroom van het lichaam van de slang volgen; zijn zigzaggende stoet van zwakke sterren leidt naar het zuiden en oosten voor meer dan 90 graden extra langs de hemel.
Verwant: Wat is het verhaal achter de sterren?
De helderste ster van Hydra is Alphard van de tweede magnitude, een oranje reus van ongeveer 177 lichtjaren weg en wordt soms “The Solitaire One” genoemd. Als je het eenmaal hebt gevonden, begrijp je waarom het zo heet: het lijkt helderder dan het is, omdat het in een grote, saaie regio ligt en er geen concurrentie in de buurt is.
Op de rug van de Slang rusten twee kleinere sterrenbeelden. Crater (de beker) is een kleine, nogal zwakke groep. Verder naar het zuiden, waar het hoger oprijst, kan zijn sierlijke vorm worden getraceerd op een donkere, heldere nacht. Verder naar het oosten is een kleine vierzijdige figuur van tamelijk heldere sterren. Dit is Corvus (de kraai), die, zoals de meeste sterrenbeelden, weinig lijkt op het object dat het moest voorstellen; het is een klein, matig helder, vierhoekig patroon van sterren. Voeg een zwakkere aangrenzende ster toe en het patroon lijkt op het doorgelat grootzeil van een Chinese jonk.
Hydra, Crater en Corvus zijn verbonden door een mythe: Corvus was de boodschapper van de god Apollo. Door de god gestuurd om een slok water in de beker te halen, daalde de kraai onder een vijgenboom tot de vijgen rijp waren om te eten, en kwam toen thuis zonder de beker, maar in de hoektanden van de slang als een alibi. Daarop zette de boze Apollo Snake, Cup en Crow in de lucht.
2. Maagd (het meisje)
Een groot deel van de zuidelijke hemel beslaat deze vroege avonden het grote, zwakke sterrenbeeld Maagd (de Maagd). In tegenstelling tot de meeste oude sterrenbeelden, vertoont Maagd geen onderscheidend patroon van sterren om de aandacht te trekken; de meeste sterrenkaarten laten zien dat het lijkt op de letter Y, geschreven in cursieve stijl. In de Griekse en Romeinse traditie werd Maagd geïdentificeerd met de godin van gerechtigheid, Astraea, die de wereld regeerde tijdens de legendarische Gouden Eeuw. Er is ook gesuggereerd dat de Sfinx zowel de Leeuw als de Maagd vertegenwoordigt, die elk de herbergen zon tijdens de cruciale jaarlijkse overstroming van de Nijl.
In de oude allegorische sterrenboeken houdt de godin enkele tarwearen in elke hand, en haar helderste ster, blauwachtig Spica, gloeit in een van de korenaren die aan haar linkerhand hangen. Ik voorspel dat Spica in 2026 veel aandacht zal krijgen in de nieuwsmedia – niet zozeer omdat het een van de helderste sterren is (hij staat op de 16e plaats), maar omdat de huidige en meest definitieve schattingen van zijn afstand hem plaatsen op 250 licht -jaren weg. Dus, van 4 juli tot 2 augustus 2026, zouden degenen die naar Spica kijken heel goed getuige kunnen zijn van licht dat begon op zijn reis naar Aarde in dezelfde periode ondertekenden de Founding Fathers de Onafhankelijkheidsverklaring.
Zouden de media dan naar Spica kunnen verwijzen als “Amerika’s ster”? (Ik moet er ook op wijzen dat de werkelijke afstand van Spica bekend is met een nauwkeurigheid van slechts +/- 10 lichtjaar, dus het sterlicht uit 1776 heeft ons misschien al bereikt of komt hier misschien pas in 2036.)
Ook binnen Maagd bevindt zich een van de meest opmerkelijke gebieden van de hemel, bekend als het rijk van de sterrenstelsels. Hier ligt een hemels wonderland van ‘sterrensteden’, een verbazingwekkende concentratie van vaag lichtgevende vlekken. Letterlijk duizenden sterrenstelsels zijn hier gefotografeerd met geweldige observatie-instrumenten. Elk van deze vage klodders is een sterrenstad, en de bewering van gerenommeerde astronomen is dat de gemiddelde massa van elk sterrenstelsel zo’n 200 miljard keer zo groot is als de massa van de zon. De beste schattingen geven aan dat deze stersteden zich ergens tussen de 40 miljoen en 70 miljoen lichtjaar van de aarde bevinden.
3. Ursa Major (de Grote Beer)
In het late voorjaar sluipt de Grote Beer door de avondhemel, bijna recht boven je hoofd, voor de meeste sterrenkijkers op het noordelijk halfrond. Geleerden zijn er vrij zeker van dat de oudste sterrengroepen teruggaan tot de mensen van Mesopotamië vijf of meer millennia geleden. In feite zijn de wezens die in de oude westerse sterrenbeelden zijn gemaakt, vergelijkbaar met die in de Bijbel, en er zijn aanwijzingen dat sommige veel ouder zijn. Het feit dat de Grote Beer een beer vormde voor indianen en voor de culturen van de Oude Wereld en Siberië suggereert dat Ursa Major een stukje steentijdcultuur is die dateert van minstens 8.000 tot 12.000 jaar geleden, wat het geschatte tijdperk is van de laatste migratie van Siberië naar Noord Amerika over de Beringstraat.
Voor een groot deel van de wereld is dit patroon, zo niet een beer, een soort wagen geweest. Shakespeare’s “Henry IV” verwijst naar de Grote Beer als Charles’ Wain. (Een wain is een grote, open boerenwagen.) In Groot-Brittannië is het beter bekend als de ploeg. Maar de Grote Beer, gevisualiseerd als een pollepel, is strikt een Amerikaans fenomeen; deze hemelse “drinkpompoen” werd vaak genoemd in boeken uit het midden van de 19e eeuw, maar niet eerder.
Als zodanig is de Grote Beer zelf een bron van frustratie geweest voor sommige sterrenbeeldhistorici. Wie heeft deze naam bedacht? Niemand lijkt het te weten.
Om het hele sterpatroon als een “grote beer” voor te stellen, wordt de neus van de beer gemarkeerd door de ster Muscida van de derde magnitude. De poten van de beer, bij de vroege Arabieren bekend als de “sprongen van de gazelle”, worden gemarkeerd door een bijna gelijk verdeelde reeks van drie paar sterren. De kom van de Beer is de romp.
Dus wat verklaart de abnormaal lange staart die wordt gemarkeerd door het handvat van de Beer? Geen enkele beer die ooit op aarde heeft gelopen, heeft meer gehad dan een stompe staart. Maar de 19e-eeuwse Britse schrijver Thomas Hood speculeerde ooit over de reden:
“Stel je voor dat Jupiter, bang om te dicht bij haar tanden te komen, haar staart vastpakte en haar daardoor naar de hemel trok, zodat ze zelf erg zwaar was, en de afstand van de aarde tot de hemel erg groot, er was een grote kans dat haar staart zou moeten uitrekken’, schreef Hood. “Een andere reden weet ik geen.”
Joe Rao is instructeur en gastdocent bij New York’s Hayden Planetarium. Hij schrijft over astronomie voor: Natuurhistorisch tijdschriftde Boeren Almanak en andere publicaties. Volg ons op Twitter @Spacedotcom en verder Facebook.
